Saponiny – działanie saponin i zioła saponinowe

Saponiny – Spis treści:

• CO TO SĄ SAPONINY?
• DZIAŁANIE SAPONIN
• SAPONINY W KOSMETYKACH
• INNE ZASTOSOWANIA SAPONIN
• PRZYKŁADY ZIÓŁ SAPONINOWYCH

• bluszcz zwyczajny
• psianka słodkogórz
• niecierpek drobnokwiatowy
• sarsaparilla indyjska

Saponiny to naturalne substancje roślinne, które w kontakcie z wodą pienią się i mają właściwości myjące, po tym możemy je poznać i z grubsza określić ich charakter. Stąd też ich nazwa – saponiny z łac. sāpō – mydło. Zioła saponinowe rewelacyjnie sprawdzają się jako naturalne myjadła, ale w kosmetyce ich potencjał jest tak naprawdę o wiele większy! Mówiąc, że saponiny myją to jakby nic nie powiedzieć. Saponiny dzięki właściwościom rozluźniającym naskórek dają nam parę bonusowych korzyści, ale o nich dokładnie później…

Saponiny występują najczęściej w skórce łodyg i owoców oraz w korzeniach, m.in. takich roślin jak: psianka słodkogórz, niecierpek drobnokwiatowy, mydleniec, mydlnica lekarska, nagietek lekarski, kasztanowiec pospolity, bluszcz pospolity, winorośl, aloes, sarsaparilla indyjska. Można samodzielnie rozpoznać zioła zawierające saponiny: jeśli wywar pieni się, podczas gotowania i przy potrząsaniu, to właśnie znak obecności saponin.

Więcej o ziołowym wywarze – Jak zrobić wywar z ziół?

Kosmetyki z zawartością saponin, zwłaszcza z grupy saponin sterydowych są szczególnie wartościowe do pielęgnacji i leczenia skóry z problemami: atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, przemywania ran, trądziku oraz przy bólach mięśni, stawów, reumatyzmie. Te saponiny zgodnie ze swoją nazwą mają działanie przeciwzapalne zbliżone do sterydów stosowanych w kuracjach konwencjonalnych. Rozjaśniają skórę, zmniejszają widoczność porów, likwidują zaskórniki, zmiękczają i nabłyszczają włosy. Przy zaczerwienieniu, swędzeniu, ukąszeniu owada, wystarczy przemycie naparem z rośliny zawierającej saponiny lub przyłożenie papki z roztartych liści (psianka słodkogórz, niecierpek, gwiazdnica) – ulga momentalna! A to wszystko mają nam do zaoferowania rośliny.

Rośliny zawierające naturalne saponiny pełnią też rolę technologiczną w kosmetykach: poprawiają właściwości myjące, stabilność emulsji, piany, oraz trwałość kosmetyku. Jeśli zależy Ci na naturalnej pielęgnacji, to na pewno warto zwrócić uwagę na produkty zawierające saponiny, bo wnoszą duuuużo dobrego.

• Naturalne szampony i żele do mycia – saponiny zastępują syntetyczne detergenty, zapewniając łagodne, ale skuteczne oczyszczanie skóry i włosów.
• Mydła roślinne – często wykorzystywane w ekologicznych produktach higienicznych.
• Płyny do higieny jamy ustnej – ich działanie antybakteryjne przyczynia się do utrzymania zdrowych dziąseł i świeżego oddechu.
• Kosmetyki antycellulitowe – niektóre saponiny pobudzają mikrokrążenie, co może wspomagać redukcję cellulitu, tak przynajmniej piszą mądrzy zielarze
• Kosmetyki do pielęgnacji skóry – dzięki właściwościom przeciwzapalnym i antyseptycznym, saponiny pomagają w walce z trądzikiem czy podrażnieniem. Poza tym są uniwersalnym promotorem przejścia, czyli pomagają innym substancjom przedostać się do głębszych warstw naskórka i skóry

• Ciałko – kojące balsamy do pielęgnacji ciała
• Rączki – nawilżające kremy na wysuszone dłonie
• Ryjek Wojownika – krem do cery problematycznej

Saponiny to prawdziwi multitaskerzy wśród substancji aktywnych roślinnego pochodzenia, bo działają: przeciwzapalnie, antyseptyczne (hamują rozwój grzybów oraz bakterii), przeciwświądowo, przeciwalergicznie, usprawniają wydalanie toksyn z organizmu, działają też wykrztuśnie (rozrzedzają wydzieliny w drogach oddechowych), a najbardziej przydatną ich umiejętnością jest wpływ na rozluźnienie warstwy wierzchniej naskórka.

Ta ostatnia cecha wpływa realnie na zwiększone właściwości pielęgnacyjne każdego kosmetyku – usprawnia transport wody, ale także wszystkich innych substancji aktywnych wgłąb naskórka i skóry. To ogromnie pomocna cecha saponin, dlatego warto pomyśleć o nich na etapie komponowania składu kosmetyku i łączyć ze sobą różne zioła, o różnych właściwościach tak, by nawzajem się boostowały.

• pobudzają skórę do regeneracji
• działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie
• zwiększają transport wody przez naskórek
• wspomagają transport innych substancji czynnych wgłąb skóry
• opóźniają procesy starzenia

Ich działanie porównać można do sterydów (część saponin należy nawet do grupy zwanej saponiny steroidowe/sterydowe). Przy chorobach skóry takich jak AZS czy łuszczyca przyczyna często tkwi w reakcji autoimmunologicznej organizmu – nie wiadomo z jakiego powodu nagle organizm uznaje za niepożądane coś, co należy do niego. Zioła saponinowe i zawarte w nich saponiny sterydowe wyciszają takie właśnie procesy zapalne na tle autoimmunologicznym! Cały ten aspekt zasługuje na osobny wpis, bo to nie miejsce i czas na jego rozwinięcie. Chciałam jedynie przybliżyć mechanizm działania.

Jako lekarka weterynarii jestem głęboko zafascynowana światem roślin dzięki właśnie roślinom saponinowym. To ich właściwości i skuteczność działania potwierdzona na członkach mojej własnej rodziny, dała mi mocno do myślenia i zapoczątkowała moją miłość do ziół.

Jeżeli chcesz poznać tę historię to zapraszam do tego wpisu:
Pomysł na własne, ręcznie robione kosmetyki naturalne z ziół

Saponiny znajdują zastosowanie nie tylko w kosmetyce, ale także w innych dziedzinach:

• Rolnictwo – wykorzystywane jako naturalne środki ochrony roślin, pomagają w zwalczaniu szkodników i chorób roślinnych.
• Medycyna – stosowane w preparatach farmaceutycznych jako substancje wspomagające w leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego i immunologicznego.
• Przemysł spożywczy – wykorzystywane jako naturalne emulgatory i środki pieniące w produkcji żywności oraz napojów.
• Środki czyszczące – dzięki właściwościom detergentowym stosowane w ekologicznych środkach czyszczących do domowego użytku.

Bluszcz zwyczajny to wiecznie zielone pnącze znane zarówno ze swoich właściwości ozdobnych, jak i leczniczych. Jego liście zawierają cenne związki aktywne, które znajdują zastosowanie w ziołolecznictwie oraz kosmetyce. Choć nie ma zbyt dobrej renomy wśród ludzi, bo zazwyczaj kojarzy się z czymś trującym, to warto się nad nim pochylić, bo zawiera takie związki jak:

• Flawonoidy – antyoksydanty wspierające układ krążenia
• Kwasy fenolowe – mają właściwości przeciwzapalne
• Fitosterole – wzmacniają barierę ochronną skóry
• Saponiny

O działaniu saponin na przykładzie bluszczu, dr Różański napisał tak:

„Saponiny bluszczu są inhibitorami elastazy i hialuronidazy (enzymów rozkładających włókna elastynowe i hialuronowe). Dzięki temu działają stabilizująco na strukturę tkanki łącznej i przeciwdziałają starzeniu skóry. Równocześnie rozmiękczają skórę i nabłonki i ułatwiają wnikanie w głąb tkanek innych aktywnych składników, co zostało wykorzystane w farmacji i kosmetologii. Wyciągi z bluszczu hamują pogłębianie się objawów cellulitis. Kosmetyki zawierające wyciąg z bluszczu są efektywne i silne w działaniu przeciwzapalnym, antyseptycznym, zapobiegającym nadmiernej keratynizacji naskórka i mieszków włosowych, wybielającym i oczyszczającym pory.”

Ekstrakty z bluszczu, dzięki właściwościom przeciwzapalnym, antycellulitowym i nawilżającym są popularne w kosmetykach do pielęgnacji skóry i włosów. Można kupić gotowy, ale dostępność liści bluszczu jest tak powszechna, że warto spróbować zrobić go samodzielnie! Wykonanie nie jest trudne, wymaga jedynie dobrego rozpoznania rośliny i kilku podpowiedzi co do techniki wykonania. Mogę polecić kilka osób, które chętnie dzielą się taką wiedzą, ale w internecie też jest sporo informacji, dla samouków w zupełności wystarczających.

Gliceryt z bluszczu zwyczajnego jest jednym ze składników naszych naturalnych balsamów do ciała – Ciałko. Powstaje przez macerację liści bluszczu hedera helix w roztworze wody z gliceryną. Taki wyciąg ma właściwości napinające skórę, polecane przy walce z cellulitem i braku jędrności.

Psianka słodkogórz to pospolite, wieloletnie pnącze o fioletowych kwiatach z rodziny psiankowatych (Solanaceae), rosnące na terenach podmokłych Europy i Azji. Roślina ta zawiera związki aktywne, które wykazują działanie lecznicze, ale jednocześnie mogą być toksyczne przy niewłaściwym stosowaniu (była składnikiem legendarnej maści czarownic, która ułatwiała im transport na Łysą Górę). Wybitnie działa przeciwzapalnie, przeciwtrądzikowo, antyalergicznie, pobudza regenerację skóry, sprzyja atopowcom dzięki tytułowym saponinom.

Pozostałe składniki aktywne, które zawiera psianka słodkogórz:

• Alkaloidy tropanowe (m.in. solanina, dulcamarina) – mają działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, ale w dużych ilościach są toksyczne.
• Flawonoidy – działają antyoksydacyjnie i wspierają układ odpornościowy.
• Gorycze – stymulują trawienie i metabolizm.

Psianka słodkogórz to cenny składnik kosmetyków dla cery problematycznej i tłustej, a także preparatów do pielęgnacji skóry głowy. Wywar z jej ziela można stosować zewnętrznie jako tonik, okład, płukankę lub dodatek do kąpieli. Jednak zawsze należy zachować ostrożność ze względu na zawartość toksycznych alkaloidów (dotyczy spożywania).

Niecierpek drobnokwiatowy z rodziny niecierpkowatych (Balsaminaceae) pochodzi z Azji Środkowej, ale jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie jako gatunek inwazyjny. To jednoroczna roślina o małych bladożółtych kwiatach. Posiada torebkę nasienną, która przy najmniejszym dotknięciu gwałtownie się otwiera, wyrzucając nasiona na dużą odległość.

Ze względu na swoje właściwości łagodzące, przeciwzapalne i oczyszczające, znajduje zastosowanie w ziołolecznictwie i kosmetyce. Stosowany w medycynie ludowej, zwłaszcza w leczeniu stanów zapalnych i chorób skóry. Już sama nazwa tej rośliny sugeruje brak cierpienia. Jak ugryzie Cię jakieś dziadostwo w lesie to przykładasz roztarty liść niecierpka i odczuwasz ulgę. Działa podobnie jak psianka – przeciwzapalnie i antyalergicznie, miły jest dla też atopowców.

Niecierpek drobnokwiatowy zawiera wiele składników aktywnych, które są cenne w pielęgnacji skóry i włosów. Dzięki flawonoidom, saponinom i garbnikom działa przeciwzapalnie, oczyszczająco i regenerująco. Sprawdza się w kosmetykach do cery tłustej, trądzikowej, wrażliwej oraz do pielęgnacji skóry głowy.

• Toniki i hydrolaty – do przemywania skóry trądzikowej i tłustej
• Kremy łagodzące – do cery wrażliwej, atopowej, skłonnej do podrażnień
• Szampony i płukanki do włosów – pomagają w walce z łojotokiem i wzmacniają cebulki włosów
• Maści przeciwzapalne – do stosowania punktowego na wypryski i podrażnienia
• Kąpiele ziołowe – działają relaksująco i detoksykująco na skórę

Sarsaparilla indyjska, znana również jako „anantamul” lub indian sarsaparilla, to roślina pnąca z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Pochodzi z Indii i Azji Południowo-Wschodniej. Jest ceniona w medycynie ajurwedyjskiej za swoje właściwości oczyszczające, przeciwzapalne i odmładzające. Jest to egzotyczna roślina o budyniowo-waniliowym zapachu. Korzystam z korzenia, który jest cennym surowcem wykorzystywanym w medycynie ajurwedyjskiej na pełen wachlarz dolegliwości wewnętrznie, natomiast zewnętrznie wykorzystuję TYLKO zawarte w niej saponiny. Korzeń tego zioła jest cienki, długi, aromatyczny, o barwie brunatnej lub czerwonawo-brązowej.

W sarsaparilli oprócz saponin znajdziemy też:

• Flawonoidy – chronią skórę przed starzeniem i wspomagają regenerację
• Garbniki – mają działanie ściągające i tonizujące
• Alkaloidy i hemidesminy – wspomagają detoksykację organizmu

• Toniki i esencje do skóry tłustej i trądzikowej
• Kremy przeciwstarzeniowe
• Szampony i wcierki do włosów – wzmacniają cebulki włosowe, zapobiegają wypadaniu
• Maści i balsamy do skóry z problemami dermatologicznymi

Dzięki swoim właściwościom oczyszczającym, antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym sarsaparilla indyjska znajduje zastosowanie w pielęgnacji skóry trądzikowej, dojrzałej oraz problematycznej. Wzmacnia również włosy i wspiera walkę z przebarwieniami.

Warto łączyć kilka ziół zawierających saponiny, bowiem niektóre saponiny mają większy potencjał działania przeciwzapalnego, inne przeciwbakteryjne, jeszcze inne są specjalistami od piany czy hamowania rozwoju grzybów.

BIBLIOGRAFIA

„Bluszcz – Hedera w Sargans; wyciąg z bluszczu w kosmetologii” – Medycyna dawna i współczesna – Dr Henryk Różański
Różański, H. (2015). Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo PZWL.
Sparg, S. G., Light, M. E., & van Staden, J. (2004). Biological activities and distribution of plant saponins. Journal of Ethnopharmacology
Vincken, J. P., Heng, L., de Groot, A., & Gruppen, H. (2007). Saponins, classification and bioactivity. Phytochemistry
European Medicines Agency (EMA)